Jim Carrey, Kate Winslet və Kirsten Dunst da daxil olmaqla 2004-cü ildə çəkilən “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” filmi “Sil Baştan” adı ilə Türkiyədə yayımlandı. Oscar mükafatına layiq görülən filmin mövzusu – Joel Barish (Jim Carrey) köhnə sevgilisi Clementine (Kate Winslet) sirli tibbi müdaxilə ilə yaşadığı iki illik münasibətlə bağlı bütün xatirələrini sildiyi zaman meydana gələn hadisələr haqqında idi. Bu müdaxilə ilə bir insan müəyyən bir hadisə ilə bağlı mövcud təcrübələri ağlından silə bilər. Filmdəki müdaxilələrə bənzər olaraq, ABŞ-da qorxu xatirələrinin silinməsi ilə bağlı bir araşdırma aparıldı. Kaliforniya Universitetinin tədqiqatçıları Jun-Hyeong Cho və Woong Bin Kim qorxu anlarını manipulyasiya edərək yatırtmaq olduğunu qeyd etdilər.
Bir an belə bir vəziyyətdə olduğunuzu düşünün. Yaz aylarında açıq hovuzlu bir gözəl oteldə bir həftəlik tətil təşkil etdiniz. Məqsədiniz, oteldən çıxmadan əvvəl hovuz kənarında, otelin bağçasında və açıq havadakı restoranda yaxşı vaxt keçirməkdir. Otelə girdiniz, otağınıza yerləşdiniz və ilk iş bağçasında qısa bir tur etməkdir. Bu nədir? Dərhal səbəbini dəqiq bilmədiyiniz bir hadisəyə rast gəldiniz və mənfi mənada beyninizdə xəbərdarlıq siqnalları yarandı: Pişiklər otelin bağı, restoran və hovuzun ətrafında gəzirlər.
Eyni qorxu səbəbiylə həyat keyfiyyətinizin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşdüyü bir çox vəziyyətlərlə qarşılaşa bilərsiniz. Bu qorxunun nə qorxusu, ya da səbəbi bir travma səbəbi ilə fərq etməz. Bu qorxu hissindən qurtulmaq istəyərdiniz, elə deyilmi?
Jun-Hyeong Cho, molekulyar, hüceyrə və sistem biologiyası üzrə dosent və Con-un tədqiqat laboratoriyasında post-doktorluq tədqiqatçısı olan Woong Bin Kim ilə qorxuları təşkil edən sinir hüceyrələri (neyronlar) arasındakı əlaqələri zəiflədərək, müəyyən qorxu anlarını və ya xatirələrini silə biləcəkləri bir metod hazırladılar. Hazırlanmış metod, qısaca xatırladığımız anları idarə etməyə əsaslanır. Tədqiqatçılar qorxu xatirələrini manipulyasiya etməklə gündəlik həyatımıza zərər verə biləcək digər məlumatların sıxışdırıldığını, faydalı xatirələrin şüurda qorunub saxlandığını müşahidə etdilər.
Müəyyən qorxu xatirələrini daimi olaraq silmək
Neuron jurnalında yayımlanan araşdırmaya görə, post-travmatik stres pozğunluğunun (PTSD) və bəzi fobiyaların təsirini azaldacaq müalicələrin inkişafı mümkündür. “Neyronlar (sinir hüceyrələri) beyindəki sinaptik bağlantılar vasitəsilə bir-biri ilə əlaqə qurur” – deyə araştırmanı idarə edən Jun-Hyeong Cho qeyd etdi. Bu sinaptik bağlantılar ayrıca bir neyrondakı siqnalların neyrotransmitterlər (sinir daşıyıcısı) vasitəsilə digər bir neyrona ötürülməsinə imkan verir. Eşitmə siqnallarını, qorxu, öyrənmə və yaddaş üçün beynin əsas sahəsi olan amiqdala (corpus amygdaloideum), badam şəklində olan və beynin müvəqqəti loblarında, beynindəki hipotalamus bezində yerləşən neyronların əmələ gətirdiyi bir hissəsidir. Qorxu, güvən və sosial münasibətlər kimi davranışlarımızdan da məsuliyyət daşıyır. Buna görə amigdalaya ziyan, həyatımıza mənfi təsir göstərəcək deməkdir. Beləliklə, müəyyən bir eşitmə stimulu ilə əlaqəli qorxu anlarının meydana gəlməsini ortaya qoydular. Ayrıca da eşitmə stimullaşdırılması ilə əlaqəli bağlantıların azalması, qorxu yaddaşını sildiyini göstərdi.
Laboratoriya işində Cho və Kim əvvəlcə siçanları iki səsə, tiz (yüksək səslər) və pes (yüngül, yavaş səslə səslənən) səslərə uyğunlaşdırdılar. Hər iki ton siçanlarda qorxu hissi yaratmadı. Sonra yalnız yüksək səsli səsləri siçanların ayaqlarına tətbiq olunan bir qədər elektrik şoku ilə uyğunlaşdırdılar. Bundan sonra siçanları yenidən bu iki səsə məruz qoyanda, elektrik şokunun olmaması halında belə yüksək səsli bir davranış eşitdikdə tamamilə donma davranışı göstərdilər və pessinal səsə heç bir reaksiya göstərmədiklərini müşahidə etdilər. Tədqiqatçılar bu cür davranış təliminin amigdalaya üçrəngli siqnal ötürən sinaptik əlaqələri gücləndirdiyini tapdılar. Tədqiqatçılar daha sonra işıq ilə sinaptik əlaqəni zəiflətmək üçün optogenetika adlanan bir metoddan istifadə edərək yüksək səs tonu ilə əlaqələndirilmiş qorxu yaddaşını sildilər.
Beyindəki sarsıntı və pes ton siqnallarını qəbul edən neyronların bir-birinə bağlı olduğunu vurğulayan Cho, yalnız yüksək səsə cavab verən neyronları cəlb etməyi bacardıqlarını söylədi. Bu araşdırmada istifadə etdikləri metodun digər tədqiqatlara uyğunlaşdırıla biləcəyini ifadə edən Cho, bunun xüsusilə stimullaşdırıcıların mükafatla uyğunlaşdırıldığı “mükafatla öyrənmə” mövzusunda tətbiq oluna biləcəyini söylədi.
Cho və Kim, indiyə qədər yalnız siçanlarda sınaqdan keçirilmiş bu tətbiqetməni insanlara tətbiq etmək istədiklərini bildirdilər. Onlar qısa müddətdə hər cür qorxu problemlərinə davamlı bir həll tapa bilərlər.
Yeri gəlmişkən, məqalənin əvvəlində qeyd etdiyimiz filmə baxmayanlar üçün bonus video:
Eternal Sunshine of the Spotless Mind – Rəsmi Trailer
Bu günün və sabahın kompüter bacarıqları adlı yazımızı oxumaq üçün bura daxil olun.
