Kommunikasiyanın 4 əsas təməl sütunu olduğunu artıq bilirik: Mənbə (Sender), Mesaj (Message), Küy (Noise) və Alıcı (Receiver). Bu məsələ ilə bağlı Kommunikasiya Modeli Nəzəriyyəsi də var hətta. Adı çəkilənlərdən hər biri kommunikasiya prosesində əvəzolunmaz rol oynayır, hər biri kommunikasiya nəticəsində əldə edilməsi hədəflənən nəticənin taleyini müəyyən edən faktorlardır.
Təəssüf ki, bəzən kommunikasiya qurularkən bu faktorlar nəzərə alınmır, analiz edilmir, düzgün seçilmir və ya sadəcə doğru istifadə edilmir deyə, bu proses fayda verməsi bir yana qalsın, zərər verir. Bəs biz kommunikasiyamızda nəyi hədəfləyirdik? Düşünürdük ki, çox başqa olacaq, hər kəsə demək istədiyimizi düzgün çatdıra bildik.
Epidemiya periodu, bir çox ölkələr kimi, Azərbaycanda da kifayət qədər gərgin keçdi, həm dövlət qurumları üçün, həm özəl sektor üçün, həm də ümumi olaraq vətəndaşlar üçün. Təəssüflər olsun ki, görülən yaxşı işlərin və ya səhv addımların nəticələrini azaltmaq üçün edilən bir çox səhvlərlə qarşılaşdıq. Təbii ki, bu period xüsusi ilə də dövlət rəsmiləri üçün də asan olmayıb, bu başqa bir müzakirənin mövzusudur. Bu yazının məqsədi, qurulan və ya ən azından qurulduğu düşünülən kommunikasiya prosesini analiz etməkdir. Son bir neçə ayda aparılan kommunikasiya prosesini yuxarıda adını çəkdiyim “sütunlar” üzrə analiz etməyə çalışacağam.
Mənbə
Sözügedən kommunikasiya prosesində mənbə aydındır: Dövlət rəsmiləri, Operativ Qərargah, Nazirlik nümayəndələri və s. Mənbənin adından danışan şəxslərin (spokesperson) seçilməyi ümumi prosesin gedişatına və əldə olunması hədəflənən nəticəyə sözsüz ki, təsir edir. Mənbənin imici, etibarlılığı, mesajı izah etmə bacarığı, psixoloji vəziyyəti mütləq şəkildə diqqət edilməli məqamdır. Eyni zamanda, proseslə bağlı hədəf kütləni yəni alıcını məlumatlandırmaq üçün danışacaq şəxslərin sayını minimuma endirmək mütləqdir. Çünki, nə qədər çox ağızdan məlumat səslənsə, ortada informasiya kirliliyinin dərəcəsi də arta bilər. Epidemiya periodunda Operativ Qərargah, Daxili İşlər Nazirliyi, Bakı Baş Polis İdarəsi və s. Kimi qurumların adından yayılan informasiyaların bəzən bir birinə ziddiyət təşkil etməsinin səbəblərindən biri də məhz bu faktordur.
Mesaj
Hədəf kütləyə çatdırmaq istədiyimiz məlumatın düzgün formada qəbul edilib edilməməsi, həmin məlumatı özündə əks etdirən mesajın necə formalaşdırılmasından asılıdır. Bu mesajın düzgün formalaşdırılması üçün isə, hədəf kütləni çox yaxşı tanımaq, həmin insanların psixologiyasını başa düşmək lazımdır. Camaatın tanıdığı və peşəkarlığına inandığı həkimi brifinqə dəvət etmək doğru addımdır, bəli. Lakin, həkimin tibbi terminlərdən istifadə edərək mesajı formalaşdırması, alıcıya heç bir təsir göstərməyəcək (tibbi biliyi olan limitli auditoriya xaric). Bu mövzuda digər bir nümunə olaraq, Azərbaycanın regionlarında olan yoluxma hallarını faiz olaraq açıqlanmasıdır məsələn. Orta statik Azərbaycanlı aktiv xəstə sayını ağlında tutub, ondan müəyyən bir faizi tapıb, regionunda (!) nə qədər adamın yoluxduğunu bilə bilməz. Əgər biz mesajımızı “Hörmətli Qubalılar, Qubada X yoluxan var, isə Qusarda X+5 sayda yoluxan var” desək, insanlar real rəqəmləri görəcəklər.
Küy
Mənbədən çıxan mesaj alıcıya gedən yolda müəyyən küylərə məruz qala bilər. Məsələn, Operativ Qərargahın qərarı gözlənilən vaxtda, müəyyən şəxslər tərəfindən dezinformasiyaların yayılması və əsas qərarla qarışdırılması. Bu halda mesajın küydən ayrılmasını və fərqlənməsini təmin etməliyik. Bəzən isə heç bir kənardan yaranan küy olmadan, alıcı mesajı küy olaraq ala bilər. Elə yuxarıda nümunə gətirdiyim kimi. Əgər alıcı ilə onun dilində danışmırıqsa, bizim danışdıqlarımız onun üçün sadəcə küy olur, çünki yad dildir onun üçün. Qısacası, kommunikasiya prosesinə mənfi təsir edən hər bir detal küydür və uğurlu kommunikasiya üçün bu küylər aradan qaldırılmalıdır.
Alıcı
Kommunikasiya zəncirinin ən vacib hissəsi deyə bilərik. Əgər hədəf kütləmizə istədiyimiz təsiri göstərə bilmiriksə, deməli qurduğumuz kommunikasiya prosesi və xərclədiyimiz enerji boşa gedir. Məhz bu səbəbdən də hədəf kütləmizi çox yaxşı tanımalı, hər kəsə eyni gözlə baxmadan seqmentlərə bölməliyik. İndiki prosesdə əgər hər hansı bir qurumun ötürməyə çalışdığı mesaj, insanlar tərəfindən düzgün və ya ümumiyyətlə qəbul olunmursa, burada alıcını günahlandırmazdan qabaq, onu nə qədər tanıyıb tanımadığımıza, onu hansı dərəcədə başa düşdüyümüzə, onun bizdən hansı gözləntilərinin olduğuna bir daha fikir vermək lazımdır. Təəssüf ki, Operativ Qərargahın brifinqlərində səsləndirilən fikirlərin, əlavə izaha ehtiyacı olur. Bu isə Qərargahla insanların arasında olmalı olan kommunikasiyanın qırılmasına səbəb olur.
Yuxarıda sadaladığım faktorlar kommunikasiya prosesinin düzgün qurulması üçün və uğurlu nəticələrin əldə edilməsi üçün çox vacibdir. Bunların hər birinə diqqətlə yanaşmadığımız halda, təəssüf ki, nə ünsiyyət qura biləcəyik, nə də nəticə əldə edə biləcəyik.
Çünki, kommunikasiya ciddi işdir, cənablar!
Böhran İdarə Etmədə Kommunikasiyanın Rolu və Təsir Edən Amillər adlı yazımızı oxumaq üçün bura daxil olun.
