İş həyatındakı əsas anlam bəllidir – İşəgötürən işçinin onun üçün işləyərək bir dəyər yaratmasını (və bu dəyəri bazara çıxararaq gəlir qazanmağı), işçi isə yaratdığı dəyər qarşılığında layiq olduğu maddi gəliri əldə etmək istəyir. Həm işçinin, həm də işəgötürənin qazanacağı gəlirdə işçi məhsuldarlığı həlledici faktordur. Hər nə qədər maddi dəyər işçi məhsuldarlığı və işləməyə təşviqi artıran yeganə məfhum olaraq görünsə də, təcrübələr başqa söz deyir.
Təcrübə 1
İlk təcrübədə işçilərə üzərlərində təsadüfi hərflər olan kağız verilib hərflər arasında uyğunluğu tapmaq və uyğun hərf cütlərini qruplaşdırmaq tapşırılıb.
İşçilərin hər birinə işi yerinə yetirmələri qarşılığında ilk dəfə üçün 3 dollar məbləğində mükafat nəzərdə tutulub. İş yerinə yetirildikdən sonra hər dəfə yeni bir kağız verilib oxşar işi yerinə yetirmələri tapşırılır. Ancaq hər yeni işdə mükafat məbləği 30 sent daha az olur.
İşçilər 3 qrupa bölünüb:
• İlk qrupdakılar işi bitirdikdən sonra kağız alınıb, yoxlanılıb və təsdiqlənib.
• İkinci qrupdakılar işi bitirdikdən sonra kağız alınıb, lakin heç baxılmadan kənara qoyulub
• Üçüncü qrupdakılardan alınan kağızlar isə həmin qrupdakıları açıq-açığına əsəbiləşdirəcək və qəlblərini qıracaq bir şəkildə heç baxılmadan zibil qabına atılıb
Nəticə
İlk qrupdakılar demək olar ki mükafat ən aşağı məbləğə enənədək işi görməyə davam edib. İkinci və üçüncü qrupdakılar isə bir neçə dəfədən sonra işləməkdən imtina ediblər. Üçüncü qrupdakıların işdən imtinanı səbəbləndirmələri təbii olaraq daha aqressiv olub.
Təcrübə 2
Bu təcrübədə işçilərdən lego konstruktorlardan oyuncaq düzəltmələri istənib. Bu dəfə işçilər 2 qrupa bölünüb.
• Birinci qrupdakıların düzəltdiyi oyuncaqların qarşılığında ilk dəfə üçün 3 dollar, hər sonrakı dəfə üçün 30 sent daha az məbləğ ödənmişdir. Düzəltdikləri oyuncaqlar isə qarşılarına düzülmüşdür.
• İkinci qrupdakılara da birinci qrupdakılara ödənilən şəkildə mükafat ödənilmişdir. Lakin onların düzəltdiyi ilk oyuncaq dağıdılmış, dağılan parçalardan yeni oyuncaq düzəltmələri istənmişdir.
Burada maraqlı olan məqam, “oyuncağı sevmədik, pulu ödəmirik, yenisini düzəlt” deyilməməsi idi. Əksinə, pulun ödənməsi və sonra mükafatı ödənilən oyuncağın dağıdılması və əvəzinə yenisinin qurulmasının istənməsidir. Bir sözlə, həqiqətən də “əməyə dəyərin verilməməsidir”.
Nəticə
Bu dəfə də ilk qrupdakılar məbləğ həddindən artıq azalana qədər oyuncağı düzəltməyə davam etsə də, ikinci qrupdakılar bir neçə dəfədən sonra buna imtina ediblər.
İkinci qrupdakılar, etdiklərinin Sizif əməyi olduğu hissinə qapılıb iş görməkdən imtina etmiş, ilk qrupdakılar isə əməklərinə dəyər verildiyini hiss edərək məbləğdən asılı olmayaraq işlərinə davam etmişdir.
Bu iki təcrübə, insanı işə təşviq edən məfhumun yalnızca maddi dəyər olmadığını, işçiyə verilən dəyərin də öndə gəldiyini sübut edir. Elə bu səbəbdəndir ki, dünyanın öz sektorunda ən yaxşılardan olan nəhəng şirkətləri yalnızca yüksək maaşa görə deyil, həmçinin işçi fokuslu iş mühiti ilə də tanınır.
Marketinqdə seçim çoxluğunun satışları azaltması – Buridanın ulağı paradoksu adlı məqaləmizi oxumaq üçün bura daxil olun.
